Lidwine Janssens
De afgelopen weken leek het even op bonen knopen voor de bonenplukkers op de Biesterhof. Leek het, want het was veel maar toch geen onbegonnen werk, de betekenis van deze bonen-uitdrukking.
Uiteindelijk viel het voor de veertien vrijwilligers mee, toen ze ’s morgen om 9 uur in volle vaart de oogst binnenhaalden om de regenbuien voor te zijn. In vrolijke sfeer kwamen bij sommigen allerlei ‘boon uitspraken en gezegdes’ op en probeerden we die elkaar te verklaren. Niemand zat er voor spek en bonen bij, we kwamen handen te kort en hadden verhalen te over.
Foto’s: Piet Levering en Trees Hoekman
Eline Wielemaker, de tuinder van de Biesterhof, bracht met haar inleidend praatje haar enthousiasme over het bonenproject met Land van Ons, over op ons bonenplukkers. Ze vertelde over de zeven soorten bonen, die we vandaag zouden plukken, waaronder het Heilig Boontje, de Wieringer Boon en de Kievitsboon. Na de pluk moesten de bonen een week of meer drogen en dan worden gepeld. Tenslotte zouden ze in zakjes gaan om via de webshop van Land van Ons te worden verkocht.
zeg het met bonen
Ik stond er uit nieuwsgierigheid nog eens extra bij stil en doe nu hiervan verslag. Die dag lonkte het avontuur van de boonakker opgaan (rondzwerven zonder inkomsten). Je moet dan wel opgewassen zijn tegen allen die je de boonakker opleiden (uitbranders geven) omdat zij hun zaakjes op het droge willen hebben en dat van iedereen verwachten. Ik ben een boon, als dit niet waar is. Die dag werkten we zonder boonakkeropleiders. De boonakkerloper weet evenals de aardappellezer dat er op een geoogste akker bonen of aardappelen blijven liggen. Dus waarom je druk maken met zaaien, wieden, oogsten als je genoeg hebt aan hetgeen blijft liggen? Zij weten uit ervaring: honger maakt rauwe bonen zoet.
Rauwe, in water geweekte bonen vormden het gewone voedsel der Anachoreten (vroegere kluizenaars: anagogisch = ‘omhoog leidend’, de dingen een hogere, symbolische betekenis verlenend). Nu nog worden in de vastentijd soms rauwe geweekte bonen gegeten. De verleiding om in iemands bonen te gaan zitten moet je weerstaan. Die ander heeft immers meer gegeten als bonen (is niet van gisteren) en heeft je snel ontmaskerd. Dop je eigen bonen en zie dat jij je zaken in orde houdt.
We konden niet alleen vanwege de regen niet in de bonen lopen want dan ga je de verkeerde kant op, hou je de soorten bonen niet uit elkaar. Dat is nodig om later niet nog eens veel sorteerwerk te veroorzaken. Maar ook binnen beter niet in de bonen zitten (verward denken of handelen), want dan blijven er teveel peulen verscholen tussen het loof.
Heb jij ooit de boon van de koek gekregen (geluk gehad)?
Met Driekoningen bakten moeders vroeger een (drie)koningentaart van boter, suiker, eieren, gemalen amandelen en bloem, waarin ze een boon verstopten. Degene die de boon terugvond in het eigen stuk taart was die dag ‘koning(in)’, mocht die dag een kroon dragen en haar/zijn lievelingsgerecht vragen bij het avondeten.
Wanneer was jij voor het laatst in de bonen?
Heerlijk als je in de bonen bent en niet gelooft in het oude volksgeloof, dat de sterke lucht van de bloeiende roomse of grote bonen een bedwelmende invloed uitoefent, tot verstandsverbijstering leidt wanneer je in de nabijheid ervan slaapt. De wens in de nabijheid van je prins(es) te slapen, maakt je vrolijk en bezorgt je een goede dag. Een boontje voor iemand hebben (verliefd zijn) is een heerlijk gevoel, ook al blijkt zij of hij vaak later een prins(es) op de erwt te zijn. Napoleon Bonaparte was al vroeg een zeer aparte boon. Zijn broer Lodewijk deed niet voor hem onder en werd koning van Holland (1806 tot 1810). Beide broers legden ons de burgerlijke stand op. Ook moesten we rechts gaan rijden en anders gaan meten en wegen. Het Doornroosje van Assen: Louise Aubry d’Arancey (1809-1871) is volgens nooit bevestigde bronnen een dochter van Lodewijk en een Nederlandse hofdame. Er is aangetoond dat er uit ‘Parijs’ jarenlang geld voor haar kwam.
Boontje komt om zijn loontje
Pas door dit proces van oogsten en verwerken mee te maken, snap ik de uitdrukking: dat mag wel uit een zak met bonen geteld worden (iets dat moeilijk is na te rekenen).
Liever bonen gegeten, dan van honger gestorven (van twee kwaden het minste kiezen).
Het werk was aan het eind van de dag nog lang niet klaar. Velen moesten eerder weg en de oproep om nog een middag te komen, vond weinig gehoor. Het Biesterhofteam zal er nog enkele middagen de handen vol aan hebben. Deze boon zal op mijn rug gestampt worden (ervoor boeten). Van harte hoop ik dat zij dat niet aan hun rug hoeven te ervaren.
Die pepers te veel heeft, die pepert zijn bonen (wie overvloed heeft, kijkt doorgaans niet zo nauw) en koopt zonder de handen vuil te hoeven maken. Ook met schone handen ben je welkom in de webshop en dan ben je geen heilig boontje (iemand die zich braaf voordoet)
Zwols heilig boontje (straks te koop in de webshop)
Heilige boontjes zijn ietwat ronde witte boontjes met rondom het naveltje een rode tot roodbruine tekening in de vorm van een lofprijzende engel. Volgens de legende verborg een Franse pastoor tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn kerkschatten onder de grond. Om de schatten beter te beschermen plantte hij er witte staakbonen op. Toen de bonen rijp waren en ze van hun jasjes werden ontdaan, ontdekte de pastoor de afbeeldingen. Ene H. van Rens bracht de planten in de jaren zestig vanuit Frankrijk naar het Noordlimburgse Horst. Tijdens zijn vakantie in de Vogezen ontmoette hij een kluizenaar, die de bonen kweekte en hem over de legende vertelde. Terug in Nederland liet Van Rens de bonen aan de zaadbonentelers in Horst zien. Er zijn talloze onderlinge kruisingen ontstaan, met daarbij meerdere patronen. Bij de Heilige boon is er sprake van een kernvorm met daarom heen twee vleugels. De boon smaakt dan ook hemels. De structuur van de boon is zacht en de smaak gaat richting die van tamme kastanje puree. (bron en meer informatie: www.slowfood.nl)
Wieringer boon (straks te koop in de webshop).
De Wieringer boon kwam naar Nederland met de West-Indische Compagnie (WIC), waarschijnlijk vanuit Mexico. Wieringen was toen nog een eiland waar schepen konden aanleggen. Volgens de legende passeerde het desbetreffende WIC-schip Nederland, maar was het te zwaar om door de vaargeul te varen en moest het in Wieringen de bonen lossen. Zo kregen de bonen de naam Wieringer boon. Later ging het ras verloren in Nederland. Ruurd Walrecht heeft de bonen echter teruggevonden bij immigranten in Amerika. De Wieringer boon behoudt na het koken zijn bijzondere lichtbruine tekening. De smaak van de boon is hartig en verfijnd. (bron en meer informatie: www.slowfood.nl)
Ook de soorten die hier niet genoemd zijn, zijn straks te koop. Hou de website van Land van Ons in de gaten.
gepubliceerd 18 oktober 2023
Ongelooflijk wat je in één jaar kunt veranderen op een lap grond van 25 ha. De 17,5 ha grasland en 7,5 ha maïsakker zien er na een jaar geheel anders uit: de eerste stappen in de omschakeling naar een boerderij met meer biodiversiteit, een gezonde bodem, productie voor een korte keten, een mooier gevarieerder landschap en betrokkenheid van burgers, in het kort van een melkveehouderij met dierlijke naar plantaardige eiwitproductie: granen, bonen, groenten, fruit, noten enz. In vogelvlucht schets ik hieronder hoe dat eerste jaar is verlopen. We gaan terug naar maart 2022.
Hoe het begon
Op 1 maart 2022 begonnen Howard Koster en Claudi Rudorf als pachters van Land van Ons (LvO) met hun biologische boerderij. We kozen hen uit een grote groep kandidaten, die bij LvO solliciteerden om op een van haar nieuwe percelen te gaan boeren. In de loop van 2021 had het LvO-bestuur een nieuw contract afgesloten met verkopend boer Anton Remy, om vast een deel van zijn grond, 24,8 ha om precies te zijn, te verkopen aan de burgercoöperatie. Die telt dan zo’n 16.502 deelnemers (inmiddels 23.135 leden).
Deze krijgen meteen in maart de vraag voorgelegd hoe de nieuwe LvO-boerderij moet gaan heten: ‘Ons Zeeland’ (naar Land van Ons en de Heerlijkheid ‘t Zeeland, waarnaar ook de verkopende boerderij Nieuw Zeeland is genoemd), ‘Duurzame Duffelt’ (naar de streek), of ‘De Biesterhof’ (naar de naastgelegen voormalige boerderij en plas Biesterveld, verwijzend naar Van Lippe-Biesterveld, in de 19e eeuw eigenaar van het gebied). Het werd dus De Biesterhof, een naam die binnen de kortste keren bleek ingeburgerd.
Land van Ons stelde het huis van Antons broer Jos aan de pachters beschikbaar. Deze verhuisde naar een huis op diens erf. De aankoop van het huis kwam niet uit de inleg van LvO-deelnemers, maar van een andere financier. Als overgangsregeling betalen Howard en Claudi dit eerste jaar geen huur of pacht en afhankelijk van het inkomen dat ze bij elkaar boeren een oplopend bedrag tot ze na zes jaar op eigen benen kunnen staan.
We lieten het huis opknappen. Naast het achterstallige onderhoud was menige aanpassing nodig. Ook met het oog op het opbouwen van eigen vermogen, bekijken we als LvO met onze boeren welke duurzame pachtvorm het meest geëigend is. Howard houdt verder zijn baan als wetenschappelijk medewerker aan de Wageningse universiteit voor twee dagen in de week aan.
De eerste oogst
Meteen in maart al gingen Howard en Claudi ‘los’, deels met de waardevolle hulp van loonwerkers als Vierboom en Daamen: op de 7,5 ha akkergrond zaaiden ze baktarwe, gerst en spelt en ook huttentut, een oud koolzaadachtig gewas, dat veel insecten trekt en waaruit LvO consumptieolie perst. Ze legden tot zes meter brede bloemrijke graslandstroken aan rond het perceel. Claudi begon in de tuin met de aanleg van een kleine moestuin voor eigen gebruik.
Howard charterde mij en ik mijn broer Freek om bij Ko van der Heijden in Beneden-Leeuwen schapen te halen voor beweiding van het grasland (Schapen op de Biesterhof ). Diezelfde Ko bemiddelde ook bij het overnemen voor een half jaar van een kudde brandrode runderen van een boer uit het Utrechtse Schalkwijk. Zo waren onze pachters zonder daar echt ervaring mee te hebben plots ook schapen- en koeienboeren. Buurman Anton bleek op moeilijke momenten met zijn ervaring en kennis van koeien goud waard.
Howard en Claudi nodigden in het voorjaar de wijde buurt uit voor een kennismaking met hen en hun plannen met een hapje en drankje. Mij viel daarbij zowel de welwillende nieuwsgierigheid als de waardering voor Howard en Claudi van boeren uit de omgeving voor dit buurtverbindende initiatief op. Ze organiseerden met de Keukentuin van Nijmegen van Gabi Stoffelen en haar dochter Hanna Roelse lange-tafellunches en -diners. Voor een schappelijke prijs voor buren die wilden aanschuiven en een ‘marktprijs’ van €45 voor drie gangen plus drank voor deelnemers die LvO wierf: de belangstelling overtrof het aantal stoelen: en zo bleek dit ook een geslaagd experiment voor de toekomst.
Samenwerking in een enthousiast team en met vrijwilligers
Van meet af aan investeerden Howard en Claudi ook in de samenstelling van een veelzijdig en enthousiast team. Maar het mooiste ‘nieuwe teamlid’ was Lesse, de zoon van Howards en Claudi, die op 1 oktober het levenslicht zag.
Aanvankelijk werden zaterdagen en later donderdagen steeds vaker een gelegenheid om toekomstige boeren van het Biesterhofteam te ontmoeten, vooral ook bij de gezamenlijke lunch.
Elke twee maanden spraken Howard en ik als perceelcoördinator af met LvO-voorzitter Franke Remerie en penningmeester Geert-Jan Nieboer om de belangrijkste ontwikkelingen door te praten. Op donderdagen betekende dat ook een gezamenlijke lunch met het team. Daarnaast bespreken Howard (soms met Claudi erbij) en ik geregeld eventuele problemen, maken we werkafspraken enz.
Na een oproep van Land van Ons meldden zich in 2020/21 zo’n vijftig vrijwilligers met allerlei vaardigheden en interesses om betrokken te worden bij de boerderij. Daaruit stelden we enkele ‘taakgroepen’ samen met voor de coördinatie van het vrijwilligerswerk een perceelgroep van zeven personen.
Enkelen waren belangrijk voor advisering voor de relatie met de provincie en de gemeente Berg en Dal, mede met het oog op verkrijging van noodzakelijke vergunningen voor een arbeidsintensieve boerderij in transitie als de Biesterhof: waar huisvest je mensen van het team, waar vergader je als vrijwilligers: in het huis van onze gastvrije boeren is dat op termijn geen haalbare kaart.
Vrijwilligersactiviteiten
De monitoringgroep onder de deskundige leiding van bodemkundige Kees Remy, inmiddels een kleine 25 mensen, monitort de aanwezigheid en ontwikkeling van bodemleven, insecten, bijen, vlinders, vogels en planten. Op dit moment zijn 671 waarnemingen van 31.984 individuen met 138 soorten ingevoerd op Waarneming.nl.
In januari 2023 keken de kernleden van de groep terug op hun eerste jaar. Eén van de resultaten was de benoeming van enkele bijzondere soorten, zogenoemde doelsoorten, die beeldbepalend moeten worden voor de Biesterhof. Voor de liefhebbers de soortnamen: geelgors, kleine parelmoervlinder, kamsalamander en de gewone grootoorvleermuis.
Een andere zeer actieve groep is die van vier fotografen o.l.v. Piet Levering. Piet is zo vaak aanwezig op de boerderij voor het maken van foto’s dat hij steeds meer is gaan meewerken op het land. Waardevol bleken verder de dronefoto’s van OkkeJan Oosterhoff.
Bijna-buurman en bioloog Willem Schenk is de man van de monitoring van planten op het perceel. Hij zorgt ook voor de afstemming met het Waterschap, van belang voor de waterhuishouding, de aanleg van natuurvriendelijke oevers en de droogte op het perceel.
Een belangrijke taak van het perceelteam is het opstellen van het Beheerplan. Daarin staan de doelen die Land van Ons wil realiseren, met nadruk op de ontwikkeling van bodem en biodiversiteit, en op de sociale inbedding van de boerderij en het team. Perceelgroepleden Jeanne Mertens en Gert-Jan Noij vertegenwoordigen ons in de Taakgroep Beheer en Ontwikkeling van Land van Ons.
Open Dag groot succes
Een mooi voorbeeld van betrokkenheid van burgers uit de polder en Nijmegen was de succesvolle Open Dag op 3 september, waar ruim driehonderd mensen een kijkje kwamen nemen. Er waren allerlei activiteiten, deels speciaal voor kinderen. Van de partij waren ook provinciaal gedeputeerde Drenth en wethouders Weijers en Van Westeneind van Berg en Dal. De organisatie was in handen van mijn plaatsvervanger, Han Derckx, en Arne Broekhoven, mede voor LvO actief met sociale media. (Henk Baron maakte een uitgebreid fotoverslag.)
Vrijwilligers en andere vrienden van de Biesterhof kwamen niet alleen naar de Open Dag en de heerlijke boerderijlunches, maar reageerden in toenemende mate positief op oproepen voor klussen op de boerderij, van het opschonen van onkruid op de akkers (zomer 2022) tot het planten van zesduizend struiken en boompjes (eind november, begin december 2022) tot de aanleg van bedden voor de moestuin (februari 2023).
Eline Wielemaker is de tuinder die met onze boeren de moestuin beheert, die uiteindelijk 2 ha zal gaan omvatten. Gesprekken zijn gaande om in 2024 verse groente te leveren aan de Voedselbank in Nijmegen en wie weet in Berg en Dal.
Het waren zowel eigen contacten van Howard en Claudi als vrijwilligers uit het bestand van Land van Ons. Onverwachte opstekers waren initiatieven als van vrienden Ellen en Leo uit Ooij, die geïnspireeerd door onze verhalen over de Biesterhof, de opbrengst van €1700 van hun feest voor hun 75ste en 80ste verjaardagen bestemden voor Land van Ons.
Lessen en delen
Naast deze weergave van de eerste stappen en successen in de omschakeling naar een biologische boerderij met het officiële SKAL-certificaat, was dit ook een jaar om te leren: voor de boeren, voor vrijwilligers en de Perceelgroep en voor Land van Ons. Zo ging de afname van een deel van de granenoogst niet helemaal volgens plan, maar wisten Land van Ons en Howard dit uiteindelijk al improviserend op te lossen. Voor de vrijwilligers en de Perceelgroep en mij als coördinator was het aanvankelijk passen en meten hoe je zo’n grote groep vrijwilligers op een voor de boeren zinvolle manier inzet.
En tenslotte leerden Howard en Claudi wat het betekent om voor een kudde schapen en koeien te zorgen, met soms onverwachte problemen als beesten die uitbreken: ook ‘s nachts was er dan de helpende hand van buurman Anton.
De belangrijkste opsteker is evenwel de knappe manier waarop boeren Howard en Claudi alle ballen hebben hooggehouden. En bovendien ook nog eens fantastische ambassadeurs blijken te zijn voor Land van Ons. Howard treedt als boer en wetenschapper overal op om het verhaal van de Biesterhof te vertellen, maar draagt ook uit hoe je 25 ha weiland en akkerland omschakelt naar een biologische burgerboerderij.
Zo schrijft hij sinds voorjaar 2022 maandelijks een boeiende column over hun wel en wee op de boerderij voor het vakblad Vee en Gewas, dat vooral wordt gelezen door gangbare boeren. En tijdens de Groenboerenplan conferentie op 4 februari 2023 maakte hij indruk met zijn verhaal hoe hij en Claudi in enkele jaren zelf van burger naar boer transformeerden.
In een webinar op 24 februari interviewde Nelleke Remerie Land van Ons boeren Kees Sijbenga en Howard over hun ervaring met biologisch boeren en omschakeling naar biologische landbouw. KRO/NCRV filmde voor een aflevering van Kruispunt Land van Ons oprichter en voorzitter Franke Remerie op bezoek bij de Biesterhof, waarbij ze ook spraken met Howard, met tuinder Eline en met Kees Remy (uitzending op 12 maart, 17.10 u, NPO).
Het LandvanOns-Beheerplan de Biesterhof leunt deels op het concept Businessplan de Biesterhof, dat Howard en zijn team opstelden, mede voor Land van Ons. Het komende jaar zullen we zien hoe zij dat invullen naar herstel van bodem en biodiversiteit en een florerende boerderij met een redelijk inkomen voor het team.
Nijmegen/Millingen, 1 maart 2023
Ted van Hees, Perceelcoördinator de Biesterhof
Foto’s: Piet Levering, OkkeJan Oosterhoff
bijeenkomst Land van Ons
Op 5 november organiseerde Land van Ons een landelijke bijeenkomst op de Warmonderhof in Dronten. In de ochtend wisselden vertegenwoordigers van de percelen ervaringen uit, ’s middags was er een programma voor vrijwilligers en betrokkenen.
Lees hier het verslag van Ted van Hees (download PDF).
periodiek overleg
Op gezette tijden, zo eens in de 6 à 8 weken hebben Howard als boer op de Biesterhof en Ted als perceelcoördinator overleg met Franke Remerie, voorzitter, en Geert-Jan Nieboer, penningmeester van Land van Ons. We bespreken dan zaken als de voortgang op de boerderij, de verwerking en afzet van de oogst van spelt, huttentut, gerst en tarwe, het teeltplan voor het komende jaar in de bredere context van het ontwerp en het businessplan, de selectie van het team, hoe om te gaan met het gebrek aan opslagruimte enz.
Een met het ontwerp en toekomstplannen samenhangend gespreksthema is de groenblauwe dooradering, waaronder beplanting van heggen en hagen in het najaar en de aanleg van een natuurvriendelijke oever in overleg met het Waterschap.
Deze stroken langs het perceel die beplant gaan worden, kunnen niet worden gebruikt als landbouwgrond en moeten dus in waarde worden ‘afgewaardeerd’ als natuur. En dan rijst de vraag “wie zal dat betalen” en kunnen we daarvoor subsidie krijgen, want de Provincie heeft daarvoor een subsidiepot. En hoewel Gedeputeerde Peter Drenth op de Open Dag zei dat ‘De Provincie’ daarvoor geld heeft, lijkt de pot leeg…
De heerlijke lunch die Claudi en Eline, de beoogde tuinder, voor ons – genoemde vier en enkele toekomstige teamleden – had bereid, was een onverwachte verrassing.
Land van Ons Percelendag 3 september 2022
De Open Dag Land van Ons op locatie Biesterhof in Millingen aan de Rijn was zonder meer een succes. We ontvingen maar liefst 320 gasten, onder wie veel mensen uit de directe omgeving (Millingen, Kekerdom, Leuth), uit Berg en Dal en Nijmegen, en ook enkelen uit Duitsland.
aansprekende toekomstplannen
Biesterhofboer Howard Koster ontvouwde voor een zeer geïnteresseerd publiek de plannen van de Biesterhof voor de komende jaren. Daarin staat uiteraard het vergroten van de biodiversiteit centraal, naast het werken aan een kortere voedselketen en klimaatadaptatie. De verschillende standjes en activiteiten ondersteunden dit verhaal.
Mooi ook dat zowel Gelders gedeputeerde Peter Drenth als twee wethouders van de gemeente Berg en Dal, Erik Weijers en Alex ten Westeneind, uitgebreid de tijd namen zich persoonlijk te laten informeren. Peter Drenth gaf expliciet aan dat initiatief De Biesterhof perfect past in de landbouwkoers van zijn provincie. Geert Jan Nieboer, bestuurslid Land van Ons, was er ook aanwezig en noemde de dag ‘informatief, nuttig, leerzaam en leuk’.
